طریقه درست کردن سفیدآب در منزل

روایتی از یک کارگاه سفیداب سنتی در رفسنجان

نود سال سفیداب سازی

از قدیم تا حالا خیلی چیزها تغییر کرده است. حرف زدن ها، رفت و آمدها، شهرسازی، آداب، رسوم و… طبیعی هم هست. وقتی که قرار است انسان سیر تکاملی خود را داشته باشد، همه این ها طبیعی می شود. وقتی که قرار است انسان به سرعت پیشرفت کند، همه این ها لازم است.

همه چیز تغییر کرده حتی حمام کردن آدم های قدیمی با امروزی ها تفاوت دارد. حمام کردن در نظر ما مردمان دنیای جدید عبارت است از دوش گرفتم و سشوار کشیدن که جمعاً ۱۰ دقیقه زمان می برد. برای این که سریع به کارمان برسیم. سریع به جلسات مان برسیم. سریع… سریع… سریع! تصویری که برای قدیمی ها اصلا قابل تصور نبوده، چرا که آماده کردن بقچه و راه افتادن از در خانه تا رسیدن به گرمابه عمومی خود مستلزم مدت زمان طولانی بوده است. آن هم خزینه آب و رختکن و حمام و حنا و وسمه و سدر و کتیرا و هزار و یک مقدمه دیگر که یک روز تعطیل، اهالی یک شهر را به خود مشغول می کرده است.

مشاغل متعدد یک شهر یا روستا نیز به پاکیزگی و استحمام مردم آن محل تعلق داشته است.

از آن کسی که به کوه و صحرا می رفته و کتیرا و سدر و حنا با خود می آورده و پس از فرآوری در اختیار هم ولایتی های خود قرار می داده تا آن که در گلخن حمام می دمیده، همه و همه در جهت هر چه زیباتر کردن زندگی قدم بر می داشته اند. یکی از حرفه های سنتی مربوط به استحمام، صنعت سفیدآب بوده است.

کرمانی ها کم و بیش سفیداب را می شناسند. شاید کودکان مان آشنایی چندانی با آن نداشته باشند. اما کودکانی که الآن به سن و سال من رسیده اند، بخش حال به هم زن حمام های جمعه شان همین سفیداب زدن بود. سفیدابی که روی یک لیف زبر و خشن مالیده می شد و مادرانی که خواهان تمیزی فرزندشان بودند، با خشونت روی پوست و پشت دست های فرزندانمان می کشیدند.

حالا هر چه علاقه مادران به پاکیزگی فرزند بیش تر، اصطحکاک سفیداب و لیف با بدن فرزند بیش تر. از همان روزها بود که فهمیدیم سفیداب ماده ای است سفید رنگ که با لیف روی پوست بدن کشیده شده و چرک های پوست را می زداید. اما نمی دانستیم که این ماده سفید رنگ چه ترکیباتی دارد. شاید بسیاری از مردم ندانند. واقعیت این است که من هم تا مدتی قبل از ترکیبات و چگونگی تولید این ماده سفید بی خبر بودم تا این که یکی از همکاران رفسنجانی ام خبر از یک کارگاه سفیداب سازی سنتی در مرکز این شهر داد. در سفر کوتاهی که به رفسنجان داشتم، بعد از گشت و گذار در بازار قدیم خودم را در کوچه پس کوچه های اطراف بازار انداختم تا به خانه ای کوچک در اطراف مسجد جامع برسم. به خانه مورد نظر رسیدم. بانویی سالمند در این خانه زندگی می کند. نامش«بی بی سلطنت» است. اما دوست دارد که «حاجی» صدایش کنند. بی بی سلطنت ۹۶ سال سن دارد. می گوید که از کودکی به این کار مشغول هستم. روزی که به دیدن بی بی سلطنت رفتم حال چندان مناسبی نداشت.

برای همین زیاد نتوانستم به او همنشین و هم کلام شوم و از نحوه تولید سفیداب مطلع شوم. در ورودی خانه اش یک دالان بود.

اتاقی در این دالان قرار داشت. در این اتاق چند مقوا و سفیداب های خشک شده، روی آن پهن شده بود. در گوشه ای دیگر ترازوی شاهین دار و چند وزنه و پاره سنگ برای وزن کردن و فروختن سفیداب. دم ظهر که به خانه اش رسیدم تک و توکی مشتری می آمدند.

سفیدابی می خریدند و می رفتند. می گفت:«از کرمان و زاهدان هم مشتری دارم.» بی بی سلطنت می گوید که امروزی ها به حمام می روند. بدن شان را آب می کشند و بیرون می آیند. برای همین مشتری نسبت به قدیم کمتر شده است. اما در قدیم مردم می آمدند، سفیداب می خریدند و به حمام های خزینه ای می رفتند.

این سازنده سفیداب های سنتی می گوید که آرتو«مل» را از همدان می آورند. پیه و حرام مغز هم که در قصابی ها هست. همه این ها را با هم مخلوط می کنیم و سفیداب می سازیم.

بی بی سلطنت قصاب بودن پدرش را دلیلی بر سفیداب ساز شدن خود می داند و می گوید:«پدرم قصاب بود. از کشتارگاه، پیه و حرام مغز به خانه می آورد. مل هم تهیه می کردیم و در خانه با خواهر و مادر سفیداب درست می کردیم. من ۶ ساله بودم که خواهرم دستم را گرفت و گفت«گردالی کن!» یعنی سفیداب ها را می ساختند و من آن ها را گلوله می کردم. در آفتاب می گذاشتیم تا خشک شود. از همان زمان تا الآن کارم همین است.»

سفیداب در کنار سرخاب، حنا، وسمه، سرمه، زرک و خال جزو هفت قلم آرایش به شمار می آمده است. به این ترتیب که سرخاب را برای سرخ کردن لب و گونه به کار می بردند. سرمه؛ برای زیبا کردن چشم کاربرد داشته است.

حنا؛ برای رنگین کردن مو و ناخن و کف دست به کار می رفته، از وسمه برای پرپشت نشان دادن ابرو و یا قرینه سازی چشم ها استفاده می شده، زرک؛ پودری زرد رنگ بوده که جهت طلایی کردن موها و صورت به کار گرفته می شده، غالیه؛ برای ایجاد خال بر گونه، لب و… و در نهایت نوعی سفیداب نیز برای روشن کردن رنگ چهره رایج بوده است.

سفیدآب یکی از مواد شوینده طبیعی است که از قدیم در ایران به عنوان یکی از پاک کننده‌های اصلی برای استحمام توسط ایرانیان مورد استفاده قرار می‌گرفت. علاوه بر قابلیت شویندگی، سفید آب در ایام قدیم به عنوان یک ماده آرایشی نیز شناخته می‌شد. در این مقاله به انواع سفیداب و طرز تهیه آن در منزل پرداخته ایم.

 انواع مختلف سفید آب

به طور کلی شما در منزل می‌توانید دو نوع سفید آب تولید کنید که هر یک ویژگی‌ها و کاربرد‌های مخصوصی دارد. شما با استفاده از مواد مختلف در منزل خود می‌توانید سفید آب نقره و سفید آب پنبه روی درست کنید. در ادامه به بررسی هر یک از این سفید آب‌ها می‌پردازیم تا ویژگی هر یک را متوجه شوید و بدانید هر یک چه کاربردی برای پوست شما خواهد داشت:

۱. سفید آب پنبه روی

سفید آب پنبه روی سفیدابی است که با وزن سبکی تولید می‌شود. برای تهیه این سفید آب از عنصر روی و اکسیداسیون استفاده می‌کنند. به طور کلی از سفید آب پنبه روی به عنوان ماده آرایشی نیز می‌توانید بهره ببرید. تنها کافی است تا یک بار سفید آب پنبه روی را بر روی پوست خود امتحان کنید تا متوجه صاف شدن و تمیزی پوست خود بشوید. کار دیگری که این سفید آب برای پوست شما انجام می‌دهد رفع لک و جوش‌های پوست است.

۲. سفید آب نقره

پیش از آن که مواد شوینده شیمیایی امروزی تولید شود، گذشتگان از سفید آب نقره برای استحمام خود استفاده می‌کردند. این نوع سفید آب یکی از پر خاصیت‌ترین موادی است که می‌توانید برای شست و شوی پوست خود از آن استفاده کنید.

 طرز تهیه سفیداب در منزل

مواد لازم برای تهیه سفید آب

۱. مل

مل یکی از مواد تشکیل دهنده سفید آب نقره است که به شکل سنگ سفیدی در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما امروزه در عطاری به شکل پودر سفید آسیاب شده در دسترس است. مل خاصیت این را دارد که بعد از تماس با آب نرم شود و خاصیت لایه برداری داشته باشد.

۲. مغز استخوان و چربی گوسفندی

از دیگر موادی که در تولید سفید آب می‌توان مورد استفاده قرار داد مغز استخوان و چربی گوسفندی است که برای استحکام در سفید آب از آن بهره می‌برند. چربی حیوانات باعث می‌شود تا سفید آب شما شکل صابونی خود را از دست ندهد.

طرز تهیه سفید آب در منزل

برای تهیه سفید در منزل آب کافی است که مراحل زیر را طی کنید:

۱. تهیه خمیر مل

ابتدا به پودر مل خریداری شده از عطاری کمی آب اضافه کنید تا این ماده شکل خمیری به خود بگیرد، اما نباید مقدار آب به قدری زیاد باشد که مل شل شود.

۲.  اضافه کردن چربی گوسفند یا مغز استخوان

بعد از درست شدن خمیر مل می‌توانید برای ایجاد استحکام در آن چربی گوسفند و یا مغز استخوان را به ترکیب خود اضافه کنید، اما توجه داشته باشید که باید پیش از اضافه کردن این دو ماده آن را به میزانی حرارت بدهید که به شکل روغن مایع در بیاید.

۳.  ورز دادن خمیر 

بعد از اضافه کردن چربی به ترکیب خود می‌توانید این ماده خمیری را ورز بدهید تا خمیر به شکل سفت و محکمی دربیاید. توجه داشته باشید که به هیچ عنوان در هنگام ورز دادن دست از کار نکشید، چون باعث سرد شدن خمیر می‌شود و دیگر نمی‌توانید از آن استفاده کنید.

۴.  تبدیل کردن سفید آب به قطعه‌های کوچک

بعد از آن که ترکیب شما به شکل درستی ورز داده شد می‌توانید آن را به تکه خمیر‌های کوچکی تبدیل کنید.

۵.  قرار دادن زیر نور خورشید

اما توجه داشته باشید که برای سفید شدن و ایجاد یک سفید آب واقعی یک مرحله دیگر باقی مانده است. شما باید قطعات خمیر تشکیل شده را در مقابل نور خورشید قرار بدهید تا سفت شود. حالا سفید آب شما آماده است.

نکته کاربردی

سفید آب با ترکیب شدن با مقداری شیر و روغن زیتون بتواند تبدیل به یک ماسک روشن کننده پوست می‌شود. این ترکیب را می‌توانید به صورت خود بگذارید و پس از ۱۵ دقیقه آن را پاک کنید تا متوجه شوید که پوست صورت شما چقدر جوان، شاداب و روشن شده است.

سخن آخر

علاوه بر مزایای یاد شده برای سفیداب، می‌توان به خاصیت ضد جوش آن نیز اشاره کرد. خانم‌ها می‌توانند با استفاده از سفیداب بر روی صورت خود، از شر جوش‌های صورتشان راحت شوند و آقایان نیز می‌توانند با ترکیب سفید آب و عرق بید، از بروز جوش‌هایی که ممکن است بعد از اصلاح روی صورت ظاهر شوند جلوگیری کنند. یکی دیگر از روش‌های طبیعی سفید کردن دست و پا، استفاده از جوش شیرین است.